سنت و آيين هايي که به فراموشي سپرده شده‌اند

فاطمه احمديان – ميلکان
يکي از افتخاراتي که مردم کرمانشاه از ديرباز به آن باليده اند، پذيرايي از زائران اباعبدالله الحسين(ع) است. کرمانشاه دروازه کربلا است. از همين رو در ايام محرم نيز حال و هواي اين استان متفاوت از ساير استان هاي کشور مي شود. مراسم عزاداري اهل بيت پيامبر از قرون سوم و چهارم هجري قمري در اکثر مناطق استان کرمانشاه برگزار مي‌شده است.
از همان روز اول محرم، تمام شهر سياه پوش فرزند نبي خدا مي شود و آئين ها و رسوم هاي عزاداري در شهر ها و روستاهاي استان برپا مي گردد.
تعزيه يکي از قديمي ترين آئين هاي عزاداراي ماه محرم در استان کرمانشاه است، اين آيين بيشتر در تکايا و با حضور گسترده مردم برگزار مي شد، تعزيه بازخواني وقايع عاشورا در راستاي آگاهي يافتن مردم از حوادث اين روز است. در هنگام برگزاري آئين تعزيه در تکايا، زنان در طبقه هاي بالايي تکيه و در قسمتي که مشرف بر برگزاري اين آئين باشد مستقر مي شدند اما امروزه حضور زنان به مراسم زنجير زني در خيابان و ميان مردان کشيده شده است. اهميت وجود تکايا جهت برگزاري مراسم عزاداري و تعزيه تا جايي بوده است که واقفين بسياري در استان املاک خود را در اين راه وقف نموده اند. يک نمونه از تکاياي استان که از زمان قاجار به عنوان محلي براي انجام مراسم تعزيه و عزاداري شناخته شده بود تکيه معاون الملک يا تکيه مرحوم معين الرعايا است. بر روي کاشي هاي اين تکيه مي توان نقوش مراسمات عزاداري و تعزيه خواني را ديد که حاکي از توجه مردم به آن بوده است.
علاوه بر تکيه معاون الملک، تکيه سيد محمد رحيم، تکيه عبدالله خان بيگلر بيگي، تکيه علي پاشا ايلخاني کلهر و تکيه حاج عباس اربابي از ديگر تکاياي معروف شهر کرمانشاه بودند که عاشقان امام حسين(ع)در ايام محرم در آنجا گرد مي آمدند. سبزه ميدان کرمانشاه نيز از اصلي ترين مراکز برگزاري تعزيه در روز عاشورا بود که با حضور حکمران محلي وقت اين مراسم برپا مي شد.
در زمان حکومت پهلوي اول رضا ميرپنج و به علت آنچه که وي آن را خرافه مي پنداشت تعزيه ممنوع اعلام و تعطيل شد، وي رسمي را برجاي گذاشت که تا امروز نيز ادامه يافته است و آن راه اندازي هيات هاي عزاداري بود.
امروز در استان کرمانشاه تعزيه با چنين قدمت و رونقي بسيار کمرنگ شده است.
يکي از ديگر رسوم مردمان اين استان در ايام محرم برپايي نواي چمري بود نوايي که به مرور دارد جاي خود را به سنج هاي بيگانه مي دهد، نواي چمري در مراسمات عزاداري از رسومات کهن مردم استان است که در طي ساليان اخير به دليل بي توجهي جايش را به سنج مي دهد که رسوم مردم جنوب کشور است، نواي چمري، بيشتر در مرگ جوانان از دست رفته نواخته مي شد که در کنار آن نيز» موور« حضوري پررنگ داشت.
»موور« که مرثيه به زبان کردي است اشعاري در بزرگداشت امام حسين و همراهان وي در صحراي کربلا بود که همراه با چمري و شيون زنان اجرا مي‌شد.
مردم قوم کرد بر طبق آئين خود در عزاداري ها سر و شانه خود را به گل آغشته مي کردند، اين آئين که در گذشته ها بسيار رواج داشت طي چند سال تا حدودي فراموش شد اما از چندين سال قبل مجددا در عزاداراي ها مورد توجه مردم خصوصا جوانان واقع شده است.
زيارتگاه ها با توجه به تقدسشان از ديرباز در هنگام عزاداراي ها مورد توجه واقع شده اند و هنوز هم بدين شکل باقي مانده است.
راه رفتن مسافتي با پاهاي برهنه به ياد اسيران بازمانده از واقعه کربلا، برافراشتن پرچم هاي رنگارنگ آذين بسته به ياد علمهاي برافراشته دشت کربلا در ميان مجالس، پخش غذاهاي نذري در ميان مردم و ذبح قرباني از ديگر آئين ها و رسوم مردم استان کرمانشاه در عزاداراي هاي سيد الشهدا در محرم است.
آتش زده خيمه يکي از آداب و رسوم مردم سيستان و بلوچستان در عزاداري هاي امام حسين (ع) است که امروزه در اکثر مناطق کشور به صورت گسترده رواج يافته و استان کرمانشاه نيز از آن جمله است.
علي اکبر هدايت، مداح پيشکسوت مسجد آل آقاي کرمانشاه در رابطه با آداب و رسوم کهن مردم کرمانشاه در عزاداري هاي امام حسين(ع) به خبرنگار ميلکان گفت: در کرمانشاه قديم در عزاداري ها بيشتر مردم سينه زني مي کردند و زنجير زني باب نبود اما اکنون بيشتر جوانان در عزاداري ها به زنجير زني مي پردازند.
وي با انتقاد از حضور کمرنگ مداحان و پيشکسوتان در هيئات مذهبي، اظهار داشت: در گذشته برگزاري مراسمات مذهبي و علي الخصوص عزاداري امام حسين(ع) همراه با آداب و رسوم خاصي بود که با گذشت زمان و کمرنگ شدن حضور مداحان و پيشکسوتان اين عزاداري ها شکل ديگري به خود گرفته است.
هدايت ضمن تشريح شيوه سينه زني مردم در گذشته در خصوص برگزاري تعزيه نيز تصريح داشت: در کرمانشاه چهل سال قبل تعزيه در عزاداري ها بسيار مهم بود اما اکنون با بي توجهي مواجه شده و از طرفي ديگر کيفيت آن نيز مانند گذشته نيست.
وي با تاکيد بر اينکه نوحه هاي کردي هنوز هم طرفداران بسياري دارد، بيان داشت: متاسفانه نسل جوان در مراسمات عزاداري بيشتر نوحه هاي خود را به زبان فارسي مي خوانند.
اردشير کشاورز تاريخ نگار مطرح کرمانشاهي نيز در خصوص پيشينه عزاداري هاي ابا عبداله الحسين (ع) در گفتگو با خبرنگارميلکان با اشاره به اينکه در کليت امر زيرساخت هاي برگزاري آئين هاي سوگواري ماه محرم در سراسر کشور يکسان است، افزود: در مناطقي که نزديک زيارتگاه ها و اماکن مقدس است از دير هنگام بعضي از افزوده ها و ضمائم خاص ملحق گرديده است.
وي ادامه داد: واقعه عاشورا در سال ۶۱ هجري به وقوع پيوست اما تا سال ۳۵۱ هجري هيچ نوع عزاداري و سوگواري به واسطه ممانعت و جبر حاکميتي انجام نمي شد تا سرانجام در قرن ۴ هجري امير معز الدوله ديلمي از سلسله اميران آل بويه که شيعه ايراني بود بر بغداد مسلط شد و دستور داد بر اساس پاره اي از آئين هاي سوگواري ايران قبل از اسلام، عزاداري امام حسين(ع) در بغداد برگزار شود. به همين دليل بغداد سياه پوش شد، مغازه ها تعطيل شدند و دسته هاي عزاداري به گردش درآمدند.
کشاورز اضافه کرد: شاه اسماعيل صفوي در سال ۹۰۷ هجري به عزاداري هاي امام حسين(ع) توجه ويژه نشان داد و حسينيه ها و تکايا را به عنوان محل هاي برگزاري مراسمات عزاداري برپا کرد.
وي در پايان، از برگزاري تعزيه در تکايا و حسينيه ها ، نواي چمري، شيون زنان و سينه زني را از اصلي ترين آداب و رسوم مردم کرمانشاه در ايام محرم دانست.